ترانزیت چیست و چرا مهم است؟ تفاوت ترانزیت با صادرات و واردات چیست؟ ترانزیت داخلی و خارجی و بین المللی چیست و چه تفاوتی با هم دارند؟ در این مقاله از سندباد به پاسخ به این سوالات و نکات مهم در خصوص ترانزیت پرداخته شده است.
امروزه معنی و مفهوم ترانزیت مقوله مهمی در ارتباط تجاری کشورهای جهان با یکدیگر است. بسیاری کشورها از طریق ترانزیت نیازهای خود را از طریق سایر کشورها تأمین می‌کنند اینکه ترانزیت چیست و تفاوت میان ترانزیت داخلی و یا خارجی یا همان ترانزیت بین المللی چیست؟ منظور از جاده ترانزیت چیست؟ از جمله موضوعاتی هستند که در این مقاله از سندباد به آنها خواهیم پرداخت.
ترانزیت چیست؟
دنیای امروز متشکل از یک سری روابط پیچیده اقتصادی و تجاری است. هیچ کشوری قادر نخواهد بود جدایی از دنیا نیازهای خود را برطرف کند. از این رو کشورها با یکدیگر در ارتباط هستند. این ارتباط به صورت‌های مختلفی صورت خواهد گرفت. کشورها برای تأمین نیازهای خود با دیگر کشورها همکاری می‌کنند.
این همکاری و تبادل کالا با توجه به موقعیت سیاسی و فرهنگی هر کشور صورت می‌گیرد. با توجه به این موارد امکان جابه‌جایی کالا و تأمین مایحتاج مورد نیاز کشور اجرایی می‌شود. از طرفی هم بسیاری از کشورها توان بالایی در تولید برخی از کالاها یا مواد اولیه داشته باشد. در این شرایط فرصتی جهت کسب درآمد و اشتغال‌زایی برای کشور ایجاد می‌شود.
با توجه به گفته‌های بالا، ترانزیت را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:
«ترانزیت یعنی انتقال کالایی گمرک نشده تحت نظارت گمرک از یک گمرک به گمرکی دیگر. ترانزیت، انتخابی مقرون به صرفه است برای کشورهایی که در تولید بعضی کالاها ناتوان یا کم توان هستند. به معنای ساده‌تر ترانزیت به ارسال کالا و یا اقلام دیگر اشاره دارد که از طرف فروشنده ارسال شده‌اند، اما هنوز به خریدار نرسیده و در مسیر هستند.»
چه کشورهایی برای ترانزیت مناسب هستند؟
تا به اینجای کار متوجه شدیم که ترانزیت یک فعالیت بین‌المللی و کاملاً آزاد و رقابتی است. با توجه به بین‌المللی بودن کشورها ملزم به تطبیق قوانین داخلی خود با قوانین بین‌المللی هستند. در این بازار رقابتی کشوری موفق خواهد بود که مزیت‌های رقابتی داشته باشد. هر کشوری در تلاش است تا برای پیروزی و موفقیت در بازارهای بین‌المللی، قیمت ترانزیتی کالا را به صورت رقابتی تعبیه کند.
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های رقابتی در ترانزیت کالا، هزینه پایین آن است. از این رو کشورها اغلب به دنبال ترانزیت با کشورهایی هستند که هزینه‌های مربوط به ترانزیت و به طور کل حمل و نقل انواع کالاها ارزان‌تر تمام خواهد شد.
بیشتر بخوانید: صادرات در ایران چه مراحلی دارد و به چه مدارکی نیاز پیدا خواهید کرد؟
مفهوم ترانزیت در قانون
ماده یک قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی، ترانزیت را این‌گونه تعریف کرده است: «ترانزیت خارجی کالا عبارت از سلسله مراحلی است که طی آن کالایی از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث و یا نگهداری آن در مناطق حراست‌شده و ترتیب حمل تدریجی آن به تقاضای صاحب کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران از یک نقطه مرزی کشور وارد و مآلا از همان نقطه یا از دیگر نقاط مرزی کشور خارج می‌گردد.»
تبصره این ماده هم تکلیف این موضوع را مشخص می‌کند که حمل و نقل کالاها و عبور آنها از مرز تابع چه مقررات و قوانینی است: «آن میزان از کالاهایی که وارد مناطق حراست‌شده می‌شوند، در صورتی که تقاضای حمل آن به مقاصد داخل کشور توسط صاحب کالا داده شود، تابع مقررات و ضوابط کالاهای وارده به کشور خواهد بود.»
در مقاله «قانون در مورد ترانزیت چه می گوید؟ 26 ماده قوانین ترانزیت کالا در ایران» به بررسی قوانین ترانزیت در ایران پرداخته شده است.
انواع ترانزیت
به طور کلی بر اساس تعاریف ارائه شده از ترانزیت، می‌توان آن را به دو نوع داخلی و خارجی تقسیم کرد که در ادامه به هر یک از آنها پرداخته شده است.
ترانزیت داخلی یا بین المللی
در ترانزیت داخلی کالای گمرک نشده از گمرک مجاز داخل کشور به گمرک دیگری در داخل کشور حمل و تحویل شود. گمرک ایران اجازه داده شده در شرایط ضروری که کالاهای موجود در گمرکات مرزی را به گمرکات داخلی به ترتیب ترانزیت اداری حمل می‌کنند در هنگام ترخیص کالا هزینه‌های مربوط از جمله هزینه‌های مرتبط با حمل و نقل را از صاحبان کالا وصول کند.
بیشتر بخوانید: قوانین صادرات و واردات در کشورهای خاورمیانه چیست؟
ترانزیت خارجی
در ترانزیت خارجی (Through Transit) یا همان ترانزیت بین المللی کالای خارجی به منظور عبور از مسیر ایران از یک گمرک مرزی کشور وارد و از گمرک مرزی دیگر خارج شود. کالایی که تحت عنوان ترانزیت از کشور عبور می‌کند، تحت فرایند واردات (ترانزیت خارجی) عبور و از پرداخت حقوق گمرکی و سود بازرگانی و عوارض معاف است.
از طرفی هم ترانزیت خارجی مشمول پرداخت هزینه‌های گمرکی است و تابع مقررات این مبحث خواهد بود مگر اینکه در قراردادهای ترانزیتی دولت با کشورهای دیگر و یا قراردادهای صورت کالای ترانزیتی تابع همان مقرراتی خواهد بود که در قراردادهای مربوط تعیین شده است.
مراحل ترانزیت خارجی
کالاهای ترانزیت خارجی یا بین المللی، پس از انجام تشریفات گمرکی در گمرک ورودی به طور مستقیم به گمرک خروجی حمل می‌شود. در گمرک ورودی (مجاز به عملیات ترانزیت)، صاحب کالا و یا شرکت حمل کننده به نمایندگی از سوی صاحب کالا اظهارنامه ترانزیت را در دو نسخه تنظیم می‌کند.
پس از آن محموله وارده به همراه وسیله حمل مربوطه در صورتی که وسیله حمل دارای جواز بین‌المللی معتبر باشد به عنوان ترانزیت خارجی به حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیت خارجی گمرک اظهار کرده و اسنادی که جهت کنترل‌های گمرکی لازم است به ضمیمه اظهارنامه ارائه می‌کند.
بیشتر بخوانید: صادرات مستقیم و صادرات غیرمستقیم چیست؟ کدام برای شما بهتر است؟
نکات مهم در ترانزیت خارجی
- مجوز در مواردی که عبور خارجی کالا منوط به اخذ مجوز می‌باشد، ارائه مجوز به هنگام اظهار، جهت عبور خارجی ضروری است
- گاهی مانیفست (Manifest) محمولات عبوری خارجی که با لنج یا دوبه وارد می‌شوند، به جای بارنامه پذیرفته می‌شود.
- کامیون‌های حامل کالا، دارنده کارنه سی. ام. آر (CMR) و تی. آی. آر (TIR) (یعنی حمل و نقل بین‌المللی کالا از طریق جاده) بدون نیاز به تنظیم اظهارنامه و سپردن وجه‌الضمان عبور داده می‌شود.
- در مورد کالاهایی که با وسیله انتخابی گمرک با به وسیله پست دولتی یا شرکت‌های حمل و نقل دولتی تا مرز خروجی حمل می‌شوند، گمرک می‌تواند به جای تمام یا قسمتی از وجه‌الضمان، ضمانت نامه کتبی معتبر قبول کند.
موقعیت ترانزیتی ایران
با توجه به سرمایه گذاری انجام شده در توسعه شبکه راه آهن به کشورهای همسایه و امکان ارتباط بندرعباس به شبکه مذکور، موقعیت ترانزیتی کشور افزایش یافته است، در عملیات ترانزیت خارجی بخش‌های تجاری، حمل و نقل و خدمات درگیر می‌شوند و فرصت رشد اقتصادی ایجاد می‌شود.
در ترانزیت خارجی، دست اندرکاران ذی‌ربط، نیاز به آشنایی با بازاریابی خدمات و قوانین گمرکی، مقررات صادرات و واردات، تجارت، حمل و نقل خارجی، کنوانسیون‌های سی. ام. آر (CMR) و تی. آی. آر (TIR)، تشریفات گمرکی، اسناد تجاری، حمل و نقل و … دارند،
سازمان‌های درگیر در مسیر ترانزیت خارجی (قلمرو جمهوری اسلامی ایران) شامل: سازمان حمل و نقل، پایانه‌های کشور، گمرک جمهوری اسلامی ایران، نیروی انتظامی، وزارت نفت و … هستند. عملیات ترانزیت خارجی را بازرگانان، شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی، کارگزاران گمرکی، فورواردرها و کریرها انجام می‌دهند.
تفاوت میان «ATA» با «TIR» و «CMR» چیست؟
اِی. تی. اِی (ATA) قرارداد گمرکی راجع به ورود موقت کالا برای شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و لوازم حرفه‌ای است، در حالی که تی. آی. آر (TIR) قرارداد گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا در جاده‌ها تحت کارنه تیر (TIR CARNET) می‌باشد. قراردادی. تی. اِی (ATA) توسط شورای همکاری گمرکی تدوین شده، در حالی که قرارداد تی. آی. آر (TIR) توسط اتحادیه بین‌المللی حمل و نقل زمینی (IRU) تدوین شده است. قرارداد سی. ام. آر (CMR) مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا از طریق جاده و صرفاً یک قرارداد حمل و نقل بوده و ارتباطی با قراردادهای گمرکی ندارد.
جاده ترانزیت چیست؟
ترانزیت همانطور که در بالا نیز به مفهوم آن پرداخته شد، به معنای حمل و نقل کالا از یک مبدا به یک مقصد است. حال این مقصدها می توانند داخلی یا خارجی باشند. در ترانزیت خارجی مقصد مورد نظر ما یک کشور دیگر است. ترانزیت خارجی از طریق جاده ها و مسیر های مشخصی صورت می گیرد که به اصطلاح به آن ها جاده ترانزیت گفته می شود.
سخن آخر
ترانزیت نقش مهمی در توسعه اقتصاد و رفع نیازهای هر کشوری می‌تواند داشته باشد. هزینه‌های حمل و نقل نقش مهمی در صادرات یک کالا می‌توانند داشته باشند از این رو پایین آوردن هزینه‌های ترانزیت مزیت مهمی است که بسیاری از کشورها و شرکت‌ها به دنبال آن هستند. در این مقاله به پرسش ترانزیت چیست پاسخ داده شد و به معرفی انواع ترانزیت داخلی و خارجی یا بین‌المللی پرداختیم.
